Baş ağrılarının 10 əsas səbəbi – Siyahı

Bəşəriyyətin ən qədim və ən çox yayılmış şikayətlərindən biri olan baş ağrıları, gündəlik həyat keyfiyyətimizə ciddi şəkildə təsir edə bilən bir problemdir.

Yüngül və qısamüddətli narahatlıqdan, dözülməz və xroniki ağrılara qədər geniş bir spektrdə özünü göstərən bu halın arxasında bir çox fərqli səbəb dayana bilər.

Bəzən bir fincan daha az qəhvə içmək qədər sadə bir səbəbdən qaynaqlansa da, bəzən daha ciddi sağlamlıq problemlərinin xəbərçisi ola bilər.

Bu bloq yazısında, baş ağrılarının ən çox rast gəlinən 10 səbəbini araşdıraraq, onların yaranma mexanizmlərini və qarşısını alma yollarını ətraflı şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.

Məqsədimiz, bu xoşagəlməz halın öhdəsindən gəlmək üçün sizə lazımi məlumatları təqdim etmək və nə zaman həkimə müraciət etməyin vacib olduğunu vurğulamaqdır.

Baş ağrıları və onların 10 əsas səbəbi

Baş ağrıları tibbi olaraq birincili və ikincili olmaqla iki əsas qrupa bölünür. Birincili baş ağrıları, özlüyündə bir xəstəlik olan və başqa bir sağlamlıq problemindən qaynaqlanmayan ağrılardır (məsələn, miqren, gərginlik tipli baş ağrısı).

İkincili baş ağrıları isə başqa bir xəstəliyin və ya vəziyyətin əlaməti olaraq ortaya çıxır (məsələn, sinusit, yüksək qan təzyiqi).

1. Gərginlik tipli baş ağrısı: Ən “Populyar” Düşmən

Bu, baş ağrılarının ən çox yayılmış növüdür. Adətən başın hər iki tərəfində, alında və ya boyun arxasında sıxıcı, təzyiqli bir ağrı hissi ilə xarakterizə olunur. Sanki başınıza dar bir lent bağlamısınız kimi hiss edə bilərsiniz.

• Səbəbləri: Stress, yorğunluq, pis duruş (xüsusilə kompüter qarşısında uzun müddət işləyənlərdə), yuxusuzluq və göz yorğunluğu gərginlik tipli baş ağrılarının əsas tətikləyiciləridir.

2. Miqren: Sadəcə bir baş ağrısından daha artığı

Miqren, şiddətli və zonklayan ağrı ilə seçilən, adətən başın bir tərəfini əhatə edən nevroloji bir xəstəlikdir. Ağrıya çox vaxt ürəkbulanma, qusma, işığa və səsə qarşı həssaslıq da əlavə olunur. Bəzi insanlar miqren başlamazdan əvvəl “aura” adlanan vizual pozğunluqlar (parlaq işıqlar, ziqzaq xətlər) yaşayırlar.

• Səbəbləri: Genetik meyllilik, hormonal dəyişikliklər (qadınlarda menstrual tsikllə əlaqəli), bəzi qidalar (pendir, şokolad, sitrus meyvələri), parlaq işıqlar və kəskin qoxular miqrenə səbəb ola bilər.

3. Dehidrasiya (susuzluq): Bədəninizin SOS Siqnalı

Gün ərzində kifayət qədər maye qəbul etmədikdə, bədəniniz susuz qalır və bu, baş ağrısına səbəb ola bilər. Dehidrasiya zamanı beyin müvəqqəti olaraq bir qədər kiçilir və kəllədən uzaqlaşır, bu da ağrı reseptorlarını qıcıqlandırır.

• Səbəbləri: Kifayət qədər su içməmək, həddindən artıq tərləmə (isti hava, idman), ishal və ya qusma nəticəsində maye itkisi.

4. Sinusit: Üzünüzdəki təzyiq

Sinuslar, burun ətrafındakı sümüklərin içində yerləşən hava boşluqlarıdır. Soyuqdəymə, allergiya və ya infeksiya nəticəsində bu boşluqlar iltihablaşdıqda və seliklə dolduqda, alın, göz ətrafı və yanaqlarda təzyiq və ağrı hissi yaranır. Bu ağrı adətən irəli əyildikdə daha da pisləşir.

• Səbəbləri: Virus və ya bakterial infeksiyalar, allergiyalar, burun polipləri.

5. Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya)

Çox vaxt “səssiz qatil” adlandırılan yüksək qan təzyiqi, adətən heç bir əlamət göstərməsə də, bəzən, xüsusən də təzyiq kəskin yüksəldikdə, baş ağrısına səbəb ola bilər. Bu ağrı daha çox ənsə nahiyəsində hiss olunur və pulsasiya edici xarakter daşıyır.

• Səbəbləri: Genetik faktorlar, artıq çəki, duzlu qidalanma, stress, hərəkətsizlik.

6. Yuxu rejiminin pozulması

Həm yuxusuzluq, həm də həddindən artıq yatmaq baş ağrılarına səbəb ola bilər. Yuxu, beynin normal fəaliyyəti və ağrıya nəzarət mexanizmləri üçün vacibdir. Qeyri-kafi və ya keyfiyyətsiz yuxu bu balansı poza bilər.

• Səbəbləri: Yuxusuzluq, yuxu apnesi (yuxuda tənəffüsün dayanması), qeyri-müntəzəm yuxu cədvəli.

7. Qidalanma vərdişləri və bəzi qidalar

Yemək saatlarını ötürmək qan şəkərinin düşməsinə səbəb olaraq baş ağrısını tətikləyə bilər. Bundan əlavə, bəzi insanlarda müəyyən qidalar və içkilər baş ağrısına səbəb ola bilər.

• Səbəbləri: Aclıq, kofein (həm həddindən artıq istifadəsi, həm də qəbulunun dayandırılması), emal edilmiş ət məhsulları (nitratlar), yetişmiş pendirlər (tiramin), şokolad, spirtli içkilər (xüsusilə qırmızı şərab).

8. Dərmanların həddindən artıq istifadəsi

Təəccüblü də olsa, baş ağrısını kəsmək üçün müntəzəm olaraq və həddindən artıq ağrıkəsici qəbul etmək, əks təsir göstərərək “rebound” (geri təpmə) baş ağrılarına səbəb ola bilər. Bu, bədənin dərmana öyrəşməsi və onun təsiri keçdikdə ağrının yenidən başlaması ilə izah olunur.

• Səbəbləri: Həftədə iki-üç gündən daha tez-tez ağrıkəsici qəbul etmək.

9. Boyun problemləri

Boyun fəqərələrindəki problemlər, əzələ gərginliyi və ya sinir sıxılması başın arxa hissəsindən başlayan və yayılan ağrılara (servikogen baş ağrısı) səbəb ola bilər.

• Səbəbləri: Pis duruş, boyun travmaları, artrit və digər onurğa problemləri.

10. Ətraf mühit faktorları

Bəzən baş ağrımızın səbəbkarı ətrafımızdakı mühit olur. Hava dəyişiklikləri, kəskin qoxular və ya səs-küy bəzi insanlarda ağrıları tətikləyə bilər.

• Səbəbləri: Hava təzyiqindəki dəyişikliklər, güclü ətir və ya kimyəvi qoxular, parlaq və yanıb-sönən işıqlar, yüksək səs-küy.

Baş ağrıları həyatımızın bir parçası olsa da, onlara dözmək məcburiyyətində deyilsiniz. Səbəbləri anlamaq, onların öhdəsindən gəlmək üçün atılacaq ilk və ən vacib addımdır. Gündəlik vərdişlərinizə diqqət etmək, stressi idarə etmək, kifayət qədər su içmək və sağlam qidalanmaqla bir çox baş ağrısının qarşısını ala bilərsiniz.

Ancaq unutmayın ki, əgər baş ağrılarınız şiddətlidirsə, tez-tez təkrarlanırsa, zamanla pisləşirsə və ya qızdırma, boyun sərtliyi, görmə pozğunluğu kimi digər əlamətlərlə müşayiət olunursa, mütləq həkimə müraciət etməlisiniz.

Baş ağrısı ilə bağlı tez-tez verilən suallar (FAQ)

1. Baş ağrısı nədir və nə qədər yaygındır?

Baş ağrısı baş, boyun və ya üz bölgəsində hiss olunan ağrı və ya narahatlıqdır. Bu, dünyada ən yaygın şikayətlərdən biridir və demək olar ki, hər kəs həyatında ən azı bir dəfə baş ağrısı yaşayır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, yetkinlərin 50%-dən çoxu ildə ən azı bir dəfə baş ağrısı keçirir.

2. Baş ağrısının əsas növləri hansılardır?

Baş ağrıları iki əsas kateqoriyaya bölünür:

Birincili baş ağrıları:

• Gərginlik növü baş ağrısı (ən yaygın)
• Miqren
• Klaster baş ağrısı

İkincili baş ağrıları:

• Başqa xəstəliklərin nəticəsində yaranan baş ağrıları
• Travma, infeksiya, qan dövranı problemləri və s. səbəbindən

3. Gərginlik növü baş ağrısı necə hiss olunur?

Gərginlik növü baş ağrısı adətən:

• Başın hər iki tərəfini əhatə edən ağrı
• Sıxıcı, presləyici xarakter
• Yüngül və ya orta dərəcədə ağrı
• Fiziki aktivitətlə pisləşməyən
• Ürəkbulanma və ya işıq həssaslığı olmayan

4. Miqren nədir və necə tanınır?

Miqren daha ciddi bir baş ağrısı növüdür və aşağıdakı əlamətlərlə səciyyələnir:

• Tez-tez başın bir tərəfində zonquldayan ağrı
• Orta və ya şiddətli ağrı intensivliği
• Ürəkbulanma və ya qusma
• İşıq və səs həssaslığı
• Fiziki aktivitətlə pisləşmə
• 4-72 saat davam edə bilər

5. Miqrenin tetikləyiciləri nələrdir?

Ümumi miqren tetikləyiciləri:

• Stress və emosional dəyişikliklər
• Yuxu pozğunluqları
• Hormon dəyişiklikləri (xüsusilə qadınlarda)
• Müəyyən qidalar (şokolad, şərab, pendircə)
• Hava dəyişiklikləri
• Güclü qoxular
• Parlaq işıqlar
• Aclıq və ya qeyri-müntəzəm yemək

6. Miqren aurası nədir?

Miqren aurası bəzi insanlarda baş ağrısından əvvəl baş verən nevroloji əlamətlərdir:

• Görüş sahəsində çaxnaşma və ya kor nöqtələr
• Qol və ya üzdə karıncalanma
• Danışıq çətinliyi
• Zəiflik hissi Avra adətən 20-60 dəqiqə davam edir və baş ağrısından əvvəl baş verir.

Səbəblər və Risk Faktorları

7. Baş ağrısının ən yaygın səbəbləri nələrdir?

• Stress və gərginlik
• Yuxusuzluq və ya həddindən artıq yuxu
• Dehidratasiya
• Aclıq
• Göz gərginliyi
• Boyun və çiyin əzələlərinin gərginliyi
• Alkohol istehlakı
• Kofein çəkmə
• Soyuqlama və grip

8. Hansi risk faktorları baş ağrısını artırır?

• Qadın cinsi (miqren üçün)
• Ailə tarixi
• Yaş (miqren adətən yeniyetməlik dövründə başlayır)
• Stress səviyyəsi
• Yuxu pozğunluqları
• Obezlik
• Depressiya və anksiyete

Müalicə və İdarəetmə

9. Evdə baş ağrısını necə müalicə etmək olar?

Dərmasız üsullar:

• Dincəlmək və sakitcə yatmaq
• Soyuq və ya isti kompres
• Yumşaq masaj
• Su içmək
• Qaranlıq və sakit mühit
• Dərin nəfəs alma texnikaları

Dərman müalicəsi:

• İbuprofen, aspirin, parasetamol kimi ağrıkəsicilər
• Məsləhətlər üçün həkiminizə müraciət edin

10. Nə vaxt həkimə müraciət etmək lazımdır?

Aşağıdakı hallarda dərhal tibbi yardım alın:

• Qəfil və şiddətli baş ağrısı (“ömrünüzdəki ən pis baş ağrısı”)
• Yüksək hərarət və boyun sərtliyi
• Görüş problemləri və ya danışıq çətinliyi
• Zəiflik və ya uyuşma
• Şüur pozğunluğu
• Travmadan sonra baş ağrısı

Profilaktika

11. Baş ağrısının qarşısını necə almaq olar?

• Müntəzəm yuxu rejimi (7-8 saat)
• Düzgün qidalanma və müntəzəm yemək
• Kifayət qədər su içmək (gündə 8-10 stəkan)
• Stressi idarə etmək
• Müntəzəm fiziki aktivlik
• Alkohol və kafeini məhdudlaşdırmaq
• Göz sağlamlığına diqqət etmək
• Düzgün oturma və duruş

12. Hansı qidalar baş ağrısına səbəb ola bilər?

• Yaşlı pendirlər
• Şərab (xüsusilə qırmızı)
• Şokolad
• Sitrus meyvələri
• Nitratlar olan ətlər (sosis, jambon)
• MSG (mono-sodium glutamat)
• Kofeinli içkilər (həddindən artıq)

13. Baş ağrısı gündəliyi necə aparılır?

Baş ağrısı gündəliyində qeyd etmək lazımdır:

• Baş ağrısının tarixi və vaxtı
• Ağrının intensivliyi (1-10 şkalası)
• Lokalizasiya
• Müddəti
• Müşayiət edən əlamətlər
• Mümkün tetikləyicilər
• İstifadə olunan dərmanlar
• Effektivlik

Xüsusi Hallar

14. Hamiləlik dövründə baş ağrısı normal hadisədirmi?

Hamiləliyin ilk üç ayında hormon dəyişiklikləri səbəbindən baş ağrısı yaygındır. Ancaq ikinci və üçüncü trimestrdə şiddətli baş ağrıları preeklampsiya əlaməti ola bilər və həkimə müraciət tələb edir.

15. Uşaqlarda baş ağrısı necə idarə edilir?

Uşaqlarda baş ağrısı:

• Yetkinlərə nisbətən daha az yaygındır
• Adətən qısa müddətli olur
• Stress, yuxusuzluq və ya aclıq səbəbindən ola bilər
• Parasetamol və ya ibuprofen istifadə edilə bilər (yaş uyğun dozada)
• Davamlı və ya şiddətli hallarda həkimə müraciət lazımdır

16. Yaşlılarda baş ağrısının xüsusiyyətləri nələrdir?

• Temporal arterit riski artır
• Daha çox ikincili səbəblər ola bilər
• Dərman təsiri riski yüksəkdir
• Həkimin müntəzəm nəzarəti vacibdir

Nəticə və Məsləhətlər

17. Xroniki baş ağrısı nədir?

Ayda 15 gün və ya daha çox baş ağrısı yaşayanlar xroniki baş ağrısı diaqnozu alır. Bu vəziyyət:

• Həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edir
• Professional müalicə tələb edir
• Multidisiplinar yanaşım lazımdır

18. Baş ağrısı zamanı işdə və ya məktəbdə nə etmək lazımdır?

• Mümkün olduqca dincəlmək
• İşıqlı mühitdən uzaqlaşmaq
• Stress səviyyəsini azaltmaq
• Lazım gələrsə istirahət günü götürmək
• Həkim arayışı almaq

19. Baş ağrısı problemi ilə yaşamaq üçün ümumi tövsiyələr?

• Özünüzü tanıyın və tetikləyicilərinizi müəyyən edin
• Həyat tərzi dəyişikliklərini tətbiq edin
• Müntəzəm həkim nəzarəti altında olun
• Stress idarəetmə texnikalarını öyrənin
• Dəstək qruplarına qoşulun
• Ailə və dostlarınızı məlumatlandırın

Qeyd: Bu məlumatlar ümumi məlumatlandırma məqsədlidir və professional tibbi məsləhətin yerinə keçmir. Davamlı və ya şiddətli baş ağrıları üçün həmişə həkiminizə müraciət edin.