Panik atak nədir?
Panik atak, gözlənilməz bir anda və qəfil şəkildə ortaya çıxan şiddətli qorxu, narahatlıq və ya diskomfort tutmasıdır. Adətən bir neçə dəqiqə davam edən bu atak, şəxsin ciddi bir təhdid və ya təhlükə ilə üz-üzə olduğu hissinə qapılmasına səbəb olur, lakin əslində real bir təhlükə yoxdur.
Panik ataklar zamanı yaşanan qorxu o qədər güclü ola bilər ki, insan idarəetməni itirəcəyini, huşunu itirəcəyini və ya öləcəyini düşünə bilər. Bu vəziyyət fiziki simptomlarla müşayiət olunur və adətən infarkt və ya başqa bir ciddi sağlamlıq problemi ilə səhv salına bilər.
Panik atak zamanı nə etməli?
Panik atak anında edilə biləcək bəzi addımlar vəziyyəti idarə etməyə və rahatlamağa kömək edə bilər. Panik atak zamanı tətbiq oluna biləcək bəzi üsullar bunlardır:
Dərindən Nəfəs Alma
- Nəfəs Alış-verişinə Nəzarət Etmə: Yavaş və dərindən nəfəs almağa çalışın. Burnunuzdan dərindən nəfəs alın, bir neçə saniyə saxlayın və sonra ağzınızdan yavaşca verin. Bu üsul ürək döyüntülərinizin sürətini azalda və sakitləşməyinizə kömək edə bilər.
Fiziki Rahatlama
- Əzələləri Boşaltma: Bədəninizdəki əzələləri növbə ilə boşaldın. Ayaq barmaqlarınızdan başlayaraq ayaq, qarın, qollar və üz əzələlərinə qədər hər bir əzələ qrupunu boşaldın. Bu, stressin azalmasına kömək edə bilər.
Fərqindəlik və Zehni Məşqlər
- Hazırkı Anı Yaşama: Özünüzə həmin anda nələr hiss etdiyinizi, nə gördüyünüzü və nə eşitdiyinizi xatırladın. Ətrafınızdakı əşyaları, səsləri və ya hissləri müşahidə edin. Bu, panik atak zamanı reallıq hissini yenidən qazanmağınıza kömək edə bilər.
Zehni Sakitləşdirici Texnikalar
- Pozitiv Düşüncələr: Özünüzə müsbət və real cümlələr təkrarlayın. “Bu sadəcə bir panik atakdır və keçib gedəcək” kimi cümlələr zehninizi sakitləşdirməyə kömək edə bilər.
Fiziki Hərəkət
- Hərəkət Etmək: Mümkünsə, qısa bir gəzintiyə çıxmağa çalışın. Gəzmək endorfin ifraz edir və panik atak zamanı narahatlığınızı azalda bilər.
Diqqəti Yayındırma
- Fərqli Bir Şeyə Fokuslanma: Panik atak zamanı diqqətinizi yayındıracaq bir şeylər edin. Sevdiyiniz bir mahnını dinləmək, bir filmə baxmaq və ya kitab oxumaq kimi fəaliyyətlər panik hissini azalda bilər.
Təhlükəsiz Bir Mühit Yaratma
- Özünü Təhlükəsiz Hiss Etmə: Özünüzü təhlükəsiz hiss etdiyiniz bir yerə gedin. Mümkünsə, etibar etdiyiniz bir şəxslə birlikdə olun.
Kömək İstəmək
- Dəstək İstəmək: Əgər təksinizsə, etibar etdiyiniz bir dostunuza və ya ailə üzvünüzə zəng edin. Danışmaq və dəstək almaq vəziyyəti daha idarəolunan hala gətirə bilər.
Lazım Gələrsə, Peşəkar Yardım Alın
- Mütəxəssis Dəstəyi: Əgər panik ataklarınız tez-tez təkrarlanırsa və ya həyatınıza təsir edirsə, bir mütəxəssisdən yardım almaq vacibdir. Terapiya və/və ya dərman müalicəsi vəziyyəti idarə etməyə kömək edə bilər.
Panik atak zamanı bu addımları sınamaq, şəxsi təcrübədən asılı olaraq təsirli ola bilər. Hər kəsin vəziyyəti fərqli olduğu üçün hansı üsulların sizin üçün işə yaradığını kəşf etmək vacibdir.
Panik atak əlamətləri
Panik ataklar həm fiziki, həm də emosional əlamətlərlə özünü göstərir. Simptomlar qəflətən ortaya çıxır və adətən bir neçə dəqiqə ərzində pik həddə çatır.
Panik atak zamanı ən çox rast gəlinən simptomlar bunlardır:
- Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi və ya güclü vurması: Şəxs ürəyinin çox sürətlə vurduğunu və ya sinəsində çırpıntı olduğunu hiss edir. Bu simptom panik atak zamanı olduqca yayğındır və insanda infarkt keçirdiyi hissini yarada bilər.
- Tərləmə: Qəfil və intensiv tərləmə atak zamanı geniş yayılmışdır.
- Əsmə və ya titrəmə hissi: Panik atak yaşayanlar bədənlərinin qeyri-iradi olaraq titrədiyini və ya sarsıldığını hiss edə bilərlər.
- Nəfəs darlığı və ya boğulma hissi: Şəxs kifayət qədər nəfəs ala bilmədiyini və ya nəfəsinin kəsildiyini düşünərək şiddətli boğulma qorxusu yaşaya bilər.
- Sinədə ağrı və ya sıxılma hissi: Sinədə təzyiq, ağrı və ya narahatlıq hissi tez-tez rast gəlinir və bu vəziyyət adətən infarkt qorxusunu tətikləyir.
- Başgicəllənmə, məstlik hissi və ya huşunu itirmə hissi: Panik atak zamanı insan başının gicəlləndiyini və ya huşunu itirəcəkmiş kimi olduğunu hiss edə bilər.
- Ürəkbulanma və ya qarın ağrısı: Həzm sistemi ilə bağlı şikayətlər panik atakların bir hissəsi ola bilər və ürəkbulanma, köp və ya qarın ağrısı şəklində özünü göstərə bilər.
- Qeyri-reallıq və ya qəribə hissetmə (derealizasiya): Şəxs ətrafındakı hər şeyin qeyri-real olduğu hissinə qapıla bilər. Bu vəziyyət özünü yuxudaymış kimi hiss etmə və ya ətrafa yadlaşma şəklində göstərir.
- Ölüm qorxusu: Panik atak zamanı insan qəflətən öləcəyini və ya ciddi bir sağlamlıq problemi yaşayacağını düşünərək şiddətli bir qorxu keçirə bilər.
Panik atak niyə baş verir?
Panik atakların dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, bir sıra bioloji, psixoloji və ətraf mühit amilləri bu vəziyyəti tətikləyə bilər.
Panik ataklara səbəb olan əsas amillər bunlardır:
- Genetik Meyillilik: Ailəsində panik pozuntu və ya həyəcan pozuntusu olan şəxslərdə panik atak keçirmə ehtimalı daha yüksəkdir. Genetik meyil panik ataklara qarşı insanı daha həssas edə bilər.
- Beyindəki Biokimyəvi Dengesizliklər: Beyində serotonin, dopamin kimi kimyəvi maddələrin balansının pozulması həyəcan və panik ataklara səbəb ola bilər. Bu neyrotransmitterlərin nizamsız fəaliyyəti insanın narahatlığa daha çox meylli olmasına gətirib çıxara bilər.
- Stressli Həyat Hadisələri: Şiddətli stress, travma, iş və ya ailə təzyiqi, ciddi xəstəliklər və ya yaxın birinin itkisi kimi həyat hadisələri panik atakları tətikləyə bilər.
- Həyəcan Pozuntusu: Davamlı narahatlıq və qayğı halı panik atakların daha tez-tez yaşanmasına səbəb ola bilər. Həyəcan pozuntusu olan fərdlərdə panik ataklar daha çox müşahidə edilir.
- Kofein və Stimullaşdırıcı Maddələr: Həddindən artıq kofein istifadəsi, siqaret, alkoqol və ya narkotik maddələr də panik atakları tətikləyə bilər.
- Travma: Keçmişdə yaşanan ciddi travmalar (qəzalar, hücumlar, təbii fəlakətlər kimi) panik pozuntunun və panik atakların inkişafına səbəb ola bilər.
Panik atak müalicəsi necə aparılır?
Panik atakların müalicəsində iki əsas üsuldan istifadə olunur: psixoterapiya və dərman müalicəsi. Bu iki müalicə üsulu birlikdə və ya ayrı-ayrılıqda tətbiq edilə bilər və şəxsin vəziyyətinə görə fərdiləşdirilir.
Panik atak müalicəsində ən çox istifadə edilən üsullar bunlardır:
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT)
KDT, panik atakları müalicə etməkdə olduqca təsirli bir psixoterapiya üsuludur. Bu terapiya, insanın panik atakı tətikləyən mənfi düşüncə tərzlərini tanımasına və bu düşüncələri dəyişdirməsinə kömək edir. Şəxs, panik atakı başlatan düşüncələrlə necə mübarizə aparacağını öyrənir və bunun sayəsində atakların tezliyi və şiddəti azalır.
Məruz Qoyma Terapiyası
Bu terapiya üsulu insanın qorxuları ilə üzləşməsini təmin edir. Şəxs, panik atak zamanı çəkindiyi vəziyyətlərə və ya obyektlərə nəzarətli bir şəkildə məruz qoyulur. Bunun sayəsində qorxularının öhdəsindən gəlməyi öyrənir.
Dərman Müalicəsi
Antidepresantlar və anksiolitiklər panik pozuntu müalicəsində geniş istifadə olunan dərmanlardır. Bu dərmanlar beyin kimyasını tarazlayaraq panik atakları nəzarət altına alır. Ancaq dərmanlar yalnız həkim nevroloq nəzarətində istifadə edilməlidir.
Həyat Tərzi Dəyişiklikləri
Mütəmadi idman etmək, sağlam pəhriz saxlamaq, yuxu rejiminə diqqət etmək və stressi idarəetmə üsullarını öyrənmək panik atakların tezliyini və şiddətini azalda bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.